به گزارش پایگاه خبری تحلیلی باشت‌نیوز به نقل از خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ هشتم آبان‌ماه هر سال، در تقویم ملی ایران، تنها یادآور یک تاریخ نیست؛ بلکه تجلیل از اوج‌گیری یک حماسه جاودانه است. این روز به پاس فداکاری نوجوان بسیجی، شهید محمدحسین فهمیده، به عنوان «روز نوجوان» و «روز بسیج دانش‌آموزی» نام‌گذاری شده است، زیرا در هشتم آبان ۱۳۵۹، این قهرمان کوچک، سرنوشت نبرد را با خون خود رقم زد. این روز یادآور این حقیقت است که سن و سال، معیار سنجش شجاعت و عمق تعهد نیست، بلکه ایمان راسخ و آمادگی برای فداکاری، تعیین‌کننده مسیر تاریخ است. حماسه فهمیده، نه صرفاً یک رویداد نظامی، بلکه چکیده‌ای از مکتب ایثار و مقاومت است که میراث‌دار مکتب عاشورا می‌باشد.
ریشه‌های تربیت و پرورش یک قهرمان
محمدحسین فهمیده در سال ۱۳۴۶ در قم، قلب تپنده انقلاب فرهنگی و مذهبی ایران، دیده به جهان گشود. این شهر، که مهد علم و فقاهت بود، بستر مناسبی برای شکل‌گیری شخصیت‌های دینی و انقلابی فراهم می‌آورد.
او در دامان خانواده‌ای متدین و انقلابی پرورش یافت. پدر و مادر او، با تأکید بر اصول اخلاقی، توکل و عشق به اسلام، پایه‌های فکری و اعتقادی فرزندشان را مستحکم ساختند. در دورانی که کشور در حال گذر از زیر یوغ دیکتاتوری بود، زمزمه‌های آرمان‌های امام خمینی (ره) به گوش می‌رسید و این زمزمه‌ها در وجود محمدحسین شور جهاد و دفاع را شعله‌ور کرد.
محمدحسین، دوران نوجوانی خود را در سالهای اوج‌گیری مبارزات انقلابی سپری کرد. او که در سنین پایین، با مفاهیم عدالت‌خواهی و ظلم‌ستیزی آشنا شده بود، حضوری فعال در راهپیمایی‌ها و فعالیت‌های انقلابی داشت. این تربیت، او را به فردی هوشیار و آماده تبدیل ساخت که در آستانه انقلاب و پس از آن، در سالهای جنگ تحمیلی، ندای وظیفه را به وضوح شنید. او با وجود سن کم، از اولین نیروهایی بود که به شکل خودجوش، شور دفاع از میهن و آرمان‌های انقلاب را در وجود خود احساس کرد و خود را به جبهه‌های نبرد حق علیه باطل رساند.
سنگر شهادت و ایثار؛ عملیات طریق‌القدس (روایت شهادت)
واقعه‌ای که نام محمدحسین فهمیده را جاودانه کرد، در مهرماه سال ۱۳۵۹، در عملیات‌های اولیه دفاع مقدس، به وقوع پیوست. این اقدام در منطقه خوزستان و در بحبوحه عملیات‌های آزادسازی مناطق اشغال شده صورت گرفت.
محمدحسین فهمیده در کنار دوست شهیدش، محمدرضا شمس، در سنگری گرفتار شده بود. نیروهای عراقی به شدت مواضع آن‌ها را زیر آتش سنگین خود گرفته بودند و امکان خروج و امدادرسانی بسیار دشوار بود. در این شرایط بحرانی، حس مسئولیت‌پذیری و فداکاری محمدحسین به اوج رسید.
او با ایثاری کم‌نظیر، ابتدا دوست مجروح خود، محمدرضا شمس را با زحمتی فراوان و در شرایطی بسیار دشوار، بر دوش کشید و به پشت خط مقدم رساند. این عمل، خود نشان‌دهنده عمق فداکاری و اهمیت حفظ جان رزمندگان برای او بود.
پس از رساندن دوستش به مکان امن، محمدحسین با علم به سرنوشت محتوم خود، به جایگاه خود بازگشت. در آن لحظه، پنج تانک پیشروی دشمن که قصد قتل عام نیروهای باقی‌مانده و شکستن خطوط دفاعی را داشتند، به سمت سنگر او در حرکت بودند.
محمدحسین تصمیمی گرفت که در تاریخ ماندگار شد. او نارنجک‌های خود را به کمر بست. در آن لحظه، محاسبه او نه بر اساس بقاء فردی، بلکه بر اساس حفظ خط مقدم و نجات جان دیگر رزمندگان بود. این محاسبات را می‌توان با کمی ساده‌سازی در قالب یک مدل تصمیم‌گیری مبتنی بر هزینه-فایده (در معنای معنوی) در نظر گرفت:
لحظه شهادت و اثرگذاری استراتژیک
او با شجاعتی فراتر از سن و سالش، به سمت تانک اصلی یورش برد. تیر دشمن به پای او اصابت کرد، اما او لحظه‌ای متوقف نشد؛ خود را به تانک پیشرو رساند و آن را منفجر ساخت. این اقدام غافلگیرکننده، که از سوی فرماندهان عراقی کاملاً غیرمنتظره بود، تأثیرات تاکتیکی عمیقی به جا گذاشت.
ایجاد شک روانی: فرماندهان عراقی به دلیل شدت انفجار و ناگهانی بودن حمله، به این گمان افتادند که این اقدام، پیش‌درآمد یک حمله گسترده و سازمان‌یافته از سوی نیروهای ایرانی است.
توقف پیشروی: آن‌ها تانک‌های خود را رها کرده و به سرعت متواری شدند تا برای حمله احتمالی بزرگتر آماده شوند.
شکستن محاصره: بدین ترتیب، حلقه محاصره شکسته شد و نیروهای کمکی توانستند به موقع وارد عمل شده و موقعیت را تثبیت کنند.
این نوجوان ۱۲ ساله، با فداکاری خود، نه تنها یک عملیات نظامی کوچک را نجات داد، بلکه روحیه‌ای مضاعف به رزمندگان بخشید.
بخش سوم: سخنان رهبران؛ تأیید ابعاد معنوی حماسه
قهرمانی کوچک محمدحسین فهمیده، تأثیری بزرگ بر قلب رهبران انقلاب و جامعه ایران گذاشت. این فداکاری به سرعت تبدیل به نماد ملی ایثار شد.
حضرت امام خمینی (ره)، بنیانگذار جمهوری اسلامی، در وصف این عمل فرمودند:
«رهبر ما آن طفل ۱۲ سالهای است که با قلب کوچک خود که ارزشش از صد‌ها زبان و قلم ما بزرگتر است، با نارنجک، خود را زیر تانک دشمن انداخت و آن را منهدم نمود و خود نیز شربت شهادت نوشید.»
این جمله نشان می‌دهد که امام، اقدام فهمیده را نه تنها یک عمل شجاعانه، بلکه نمادی از رهبری معنوی می‌دانستند؛ رهبری که قدرت ایمان، بر ابعاد مادی غلبه می‌کند.
مقام معظم رهبری، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، نیز همواره بر اهمیت یاد و خاطره این شهید تأکید داشته‌اند. ایشان محمدحسین فهمیده را نمادی از نوجوانان معتقد و پرورش‌یافته در بستر تحولات ملی دانستند و بر لزوم زنده نگه داشتن یاد این حماسه برای انتقال ارزش‌ها به نسل‌های آینده تأکید نمودند.
ایشان در مقاطعی بیان داشته‌اند که الگوی فهمیده، بهترین پاسخ به تلاش‌های دشمن برای به ابتذال کشاندن نسل جوان است. الگویی که در آن، هویت ملی و دینی در هم تنیده و نوجوان را به مدافع اصلی ارزش‌ها تبدیل می‌کند.
بنیان‌گذاری روز نوجوان و بسیج دانش‌آموزی
نام‌گذاری هشتم آبان به عنوان «روز نوجوان» و «روز بسیج دانش‌آموزی»، تلاشی است آگاهانه برای ادامه‌دار بودن راه این قهرمانان کوچک در دل نسل‌های آینده.
بسیج دانش‌آموزی، نهادی است که بر پایه همان آرمان‌هایی شکل گرفته که فهمیده تجسم آن بود: آمادگی، انضباط، اخلاص و دفاع از میهن و ارزش‌ها. این سازمان تلاش می‌کند تا نوجوانان را با مفاهیم دفاع مقدس، تاریخ انقلاب و تربیت اسلامی آشنا سازد.
الگویابی برای آینده
برگزاری بزرگداشت‌ها در این روز، یادآور این نکته است که:
سنت ایثار زنده است: فداکاری‌های کوچک می‌توانند نتایج بزرگ استراتژیک به همراه داشته باشند.
نسل جوان، آینده‌ساز است: توانایی نوجوانان برای رهبری و تصمیم‌گیری‌های بزرگ، به ایمان و تربیت آن‌ها بستگی دارد.
پیوند نسل‌ها: این روز پلی است میان رزمندگان دیروز و نوجوانان امروز، تا میراث‌دار راه شهدا باشند.
بخش پنجم: ابعاد تربیتی حماسه فهمیده (تحلیل عمیق)
حماسه فهمیده صرفاً یک اقدام شجاعانه نیست، بلکه شامل ابعاد عمیق روانشناختی و تربیتی است که می‌تواند مورد مطالعه قرار گیرد.
نوجوانی معمولاً با دوره تثبیت هویت فردی همراه است. اما محمدحسین فهمیده در این مقطع حساس، به سطحی از ایثار رسید که در آن، هویت فردی خود را کاملاً در هویت جمعی (امت و رزمندگان) ذوب کرد. این عمل، نمادی از غلبه کامل بر غریزه بقاء به نفع هدف متعالی است.
در ادبیات جنگ و دفاع، این عمل را می‌توان به عنوان یک «قمار مقدس» در نظر گرفت که در آن، ریسک با امید به پاداش اخروی تعدیل می‌شود. می‌توان چارچوب تصمیم‌گیری وی را به صورت ماتریس تصمیم‌گیری (Decision Matrix) در نظر گرفت، اگرچه این چارچوب بسیار ساده‌سازی شده است:
تصمیمنتیجه مورد انتظار (دنیوی)پاداش الهی (ابدی)تسلیم/فرارنجات موقت جان، شکست عملیاتعدم کسب رضایت الهیایثار/فداکاریشهادت (مرگ)، پیروزی تاکتیکیپاداش بزرگ و جایگاه رفیع در نزد خداوند
محمدحسین، تنها عامل دنیوی (نجات موقت) را نادیده گرفت و تمام وزن خود را بر عامل متعالی (پیروزی هدف و پاداش اخروی) گذاشت.
تأثیرات اجتماعی گسترده
این اقدام در فضای روانی جامعه و جنگ تأثیر شگرفی داشت. در شرایطی که فشار روانی جنگ و کمبود امکانات وجود داشت، داستان فهمیده به عنوان یک نیروی تزریق‌کننده امید عمل کرد. این داستان‌ها به رزمندگان این پیام را دادند که حتی کوچک‌ترین فرد نیز می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در سرنوشت جنگ ایفا کند.
چرا فهمیده الگوی ماست؟
حماسه فهمیده الگوی ایثار نوجوانان باقی خواهد ماند زیرا او تجسم عینی این باور است که ایمان، سن و سال نمی‌شناسد. محمدحسین فهمیده با سن کم، درس بزرگی به تمام نسل‌ها داد: ارزش یک انسان به اندازه اهداف و آرمان‌هایی است که برای آن‌ها حاضر است فداکاری کند.
هشتم آبان، یادآور این سئوال همیشگی است: نسل امروز برای حفظ آرمان‌های خود، تا کجا حاضر به ایثار است؟ پاسخ در قامت بلند قامت نوجوان بسیجی، محمدحسین فهمیده، نهفته است.