به گزارش پایگاه خبری تحلیلی باشت‌نیوز به نقل از خبرنگار اجتماعی شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ استفاده بی‌رویه از تلفن همراه در میان دانش‌آموزان به یکی از نگرانی‌های جدی نظام آموزشی کشور تبدیل شده است؛ موضوعی که بسیاری از کارشناسان آن را از مهم‌ترین دلایل افت تحصیلی، کاهش تمرکز و ضعف عملکرد درسی می‌دانند.
در سال‌های اخیر، نفوذ تلفن‌های هوشمند در زندگی دانش‌آموزان به شکل چشمگیری افزایش یافته است؛ تقریباً اغلب دانش‌آموزان مقاطع متوسطه در کشور دارای تلفن همراه شخصی هستند و بخش زیادی از وقت روزانه خود را صرف استفاده از آن می‌کنند. در حالی که هدف اصلی از داشتن موبایل برای بسیاری از خانواده‌ها، برقراری ارتباط و دسترسی سریع به اطلاعات آموزشی است، اما واقعیت میدانی نشان می‌دهد بیشترین کاربرد این وسیله در میان نوجوانان، مربوط به سرگرمی، بازی‌های آنلاین و فعالیت در شبکه‌های اجتماعی است.
تلفن همراه در ظاهر ابزاری کوچک است، اما تأثیر آن بر ذهن و رفتار نوجوانان بسیار بزرگ و عمیق است؛ اعلان‌های مکرر، پیام‌ها و جذابیت شبکه‌های اجتماعی، تمرکز دانش‌آموز را به‌شدت کاهش می‌دهد و باعث می‌شود ذهن او پیوسته از فعالیت‌های درسی منحرف شود. مطالعات روان‌شناسی نشان می‌دهد که هر بار نگاه به گوشی حتی برای چند ثانیه، تمرکز فرد را تا چند دقیقه مختل می‌کند.
دانش‌آموزی که هنگام مطالعه چندین بار گوشی خود را بررسی می‌کند، عملاً نمی‌تواند یادگیری مؤثری داشته باشد. به همین دلیل، بسیاری از معلمان گزارش داده‌اند که سطح توجه و دقت دانش‌آموزان در کلاس نسبت به سال‌های قبل کاهش محسوسی یافته است.
نتایج تحقیقات دانشگاهی و پژوهش‌های آموزشی حاکی از آن است که میان میزان استفاده از تلفن همراه و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان رابطه‌ای معکوس وجود دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد دانش‌آموزانی که روزانه بیش از سه ساعت از گوشی استفاده می‌کنند، در مقایسه با سایرین نمرات پایین‌تری در دروس اصلی از جمله ریاضی و ادبیات دارند.
کارشناسان آموزشی معتقدند استفاده مداوم از موبایل باعث خستگی ذهن، بی‌نظمی در برنامه مطالعه و کاهش انگیزه یادگیری می‌شود؛ از سوی دیگر، وابستگی شدید به فضای مجازی موجب می‌شود دانش‌آموزان زمان کافی برای مرور درس‌ها و انجام تکالیف نداشته باشند.
فضای مجازی و شکل‌گیری دنیای موازی برای نوجوانان
با گسترش پلتفرم‌های اجتماعی، بسیاری از دانش‌آموزان بخش عمده‌ای از اوقات خود را در فضای مجازی سپری می‌کنند. این محیط پرزرق‌وبرق، با نمایش سبک‌های زندگی غیرواقعی و الگوهای رفتاری نادرست، موجب شکل‌گیری مقایسه‌های ذهنی و کاهش اعتماد به نفس در نوجوانان می‌شود.
احساس عقب‌ماندگی از دیگران (پدیده FOMO)، وابستگی به تأیید دیگران از طریق لایک و فالوور و اضطراب ناشی از حضور مستمر در فضای مجازی از جمله آسیب‌های روانی شناخته‌شده در میان دانش‌آموزان است. این مشکلات نه‌تنها بر سلامت روان بلکه بر عملکرد درسی آنان نیز تأثیر منفی مستقیم دارد.
در واقع استفاده افراطی از تلفن همراه باعث تغییر الگوهای رفتاری دانش‌آموزان شده است. بسیاری از آنان تمایل کمتری به گفت‌وگو و تعامل حضوری با همسالان خود دارند. روابط اجتماعی در مدرسه محدود به پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های مجازی شده و مهارت‌هایی مانند همدلی، همکاری و گفت‌وگوی مؤثر در حال کمرنگ شدن است؛ این تغییر رفتار، علاوه بر آسیب‌های اجتماعی، موجب افزایش انزواطلبی و کاهش روحیه‌ی نشاط در میان نوجوانان شده است.
پیامدهای جسمی و اختلال در خواب
نور آبی تلفن همراه موجب اختلال در ترشح هورمون ملاتونین و در نتیجه بی‌نظمی خواب می‌شود؛ بسیاری از دانش‌آموزان تا نیمه‌شب درگیر بازی یا تماشای ویدیو هستند و صبح‌ها با خستگی در کلاس حاضر می‌شوند. این بی‌خوابی مداوم به مرور زمان باعث کاهش حافظه کوتاه‌مدت، ضعف تمرکز و افت شدید در بازده تحصیلی می‌شود.
از نظر جسمی نیز، استفاده طولانی از گوشی سبب بروز مشکلاتی مانند خشکی چشم، درد گردن، چاقی ناشی از کم‌تحرکی و کاهش بینایی در سنین پایین شده است.
نقش خانواده‌ها و کمبود آموزش سواد رسانه‌ای
بخش مهمی از این مسئله به الگوی رفتاری خانواده‌ها بازمی‌گردد؛ زمانی که والدین خود ساعات زیادی را با موبایل سپری می‌کنند، طبیعی است که فرزندان نیز همین رفتار را تکرار کنند. در بسیاری از خانواده‌ها، تلفن همراه به‌صورت ناخواسته جایگزین گفت‌وگوهای خانوادگی شده است.
از سوی دیگر، نظام آموزشی کشور هنوز برنامه‌ای جامع برای آموزش سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان تدوین نکرده است؛ در حالی که نوجوانان روزانه با حجم گسترده‌ای از اطلاعات مواجه هستند، آگاهی کافی نسبت به مدیریت زمان و تشخیص محتوای سالم ندارند. این خلأ آموزشی موجب می‌شود تلفن همراه به ابزاری بی‌مهار در زندگی تحصیلی آنان تبدیل شود.
تلفن همراه بدون تردید یکی از دستاوردهای مهم فناوری در قرن حاضر است، اما استفاده نادرست از آن در سنین پایین و به‌ویژه در میان دانش‌آموزان، به چالشی جدی تبدیل شده است. وابستگی بیش از اندازه به موبایل، تمرکز و انگیزه یادگیری را کاهش می‌دهد، روابط اجتماعی را محدود می‌کند و بر سلامت جسم و روان نوجوانان اثر منفی می‌گذارد.
برای عبور از این وضعیت، لازم است خانواده‌ها، مدارس و نهادهای فرهنگی کشور با همکاری یکدیگر، برنامه‌ای جامع برای هدایت و کنترل مصرف تلفن همراه تدوین کنند. آینده تحصیلی نسل جوان در گرو مدیریت درست همین ابزار کوچک اما پرقدرت است؛ ابزاری که می‌تواند یا مسیر پیشرفت را هموار کند، یا مانعی بزرگ بر سر راه یادگیری باشد.