به گزارش خامی، سرویس‌های اطلاعاتی کشورهای صاحب قدرت در جهان بدلیل مخفی‌کاری ذاتی‌شان، همواره از موضوعات مورد علاقه رسانه‌ای بودند و بزرگترین بمب‌های خبری جهان (نظیر افشاگری‌های ویکی‌لیکس، اسنودن و ...) نیز به افشای عملیات و فعالیت‌های سرویس‌های اطلاعاتی قدرت‌های جهانی اختصاص داشته است.

گروه گزارش ویژه مشرق در سلسله‌ گزارش‌هایی، به معرفی مشهورترین سرویس‌های اطلاعاتی جهان از آغاز فعالیت‌ آن‌ها و مهمترین عملیات‌های این سرویس‌ها تا به امروز خواهد پرداخت. این گزارش به سرویس اطلاعات محرمانه انگلیس که در ایران نیز با نام‌های «اینتلیجنس سرویس و ام آی 6» شناخته می‌شود اختصاص دارد.

سرویس­‌های اطلاعاتی و جاسوسی انگلیس موسوم به MI5 و MI6 که اولی فعالیت داخلی و ملی و دومی فعالیت برون مرزی را بر عهده دارد، طراح، مبتکر، هماهنگ‌کننده، پشتیبان، و اجرا کننده بسیاری از عملیات‌های بمب­گذاری، ترور، خرابکاری، و جاسوسی تاریخ معاصر  بوده‌­اند. در این نوشتار به معرفی این سرویس‌­ها و بویژه نقش سرویس اطلاعات مخفی بریتانیا (Secret Intelligence Service یا MI6) در فعالیت‌های برون مرزی خواهیم پرداخت.

از آنجاییکه مبنای این نوشتار تمرکز بر فعالیت‌های سرویس­‌ اطلاعات خارجی بریتانیا (معروف به اینتلیجنس سرویس) در جهان و بویژه خاورمیانه است، لذا تنها به معرفی اجمالی MI5 یا سرویس اطلاعات و امنیت داخلی این کشور بسنده شده است.

 سرویس اطلاعات و امنیت داخلی  (ام آی 5) 

MI5 یا همان سرویس اطلاعاتی داخلی همچون MI6 زیر نظر کمیته مشترک اطلاعات و امنیت انگلیس (Joint Intelligence Committee) فعالیت دارد. این سرویس، طبق قانون سرویس‌های امنیتی مصوبه 1989 و قانون سرویس‌های اطلاعاتی مصوبه 1994، وظیفه حفظ دموکراسی در انگلیس، حفظ اهداف اقتصادی، مبارزه با تروریسم و جاسوسی را بر عهده دارد. اگر چه این سازمان بسیار با بحث امنیت داخلی در ارتباط است، اما وجهه خارجی آن را نمی­‌شود نادیده گرفت.

MI5 و هدایت عملیات‌های تروریستی ایرلند

گزارش‌ها حاکی از آن است که MI5در همکاری با ارتش آزادی­بخش ایرلند و به نام مبارزه با تروریسم، سلاح و مواد منفجره در اختیار این سازمان قرار می­ دهد. گزارش‌های منتشر شده در جراید انگلیسی توسط "کوین فالتون" - جاسوس دو جانبه سرویس اطلاعاتی انگلیس در ارتش آزادی­بخش - و "دیوید روپرت" – جاسوس دو جانبه آمریکایی - که هم برای FBI و هم برای MI5 فعالیت می­‌کرد - حاکی از آن است که MI5 نقش اصلی را در برنامه‌­ریزی برای بمب‌گذاری شهر "اوماگ" در شمال ایرلند داشته است. این فقط یک نمونه از صدها و یا هزاران ماموریت خرابکارانه این سازمان امنیتی است.

سرویس اطلاعات مخفی MI6

MI6 (Military Intelligence, Section 6) یا همان سرویس اطلاعات مخفی موسوم به SIS (Secret Intelligence Service) است که در سال 1909 با اجاره دفتر کوچکی در لندن آغاز به کار کرد. البته در واقع اولین مامور اطلاعاتی انگلیس سر "فرانسیس والسینگهام" در دوره الیزابت بود که با شنود و کشف طرح‌­های وی، علیه ملکه دسیسه و فتنه می­‌کرد. با اینکه این سازمان شباهت زیادی به همتای آمریکایی خود دارد، اما بسیار محرمانه­‌تر از آن عمل می­کند. MI6 معاونت خارجه سازمان مرکزی اطلاعات و امنیت انگلیس به شمار می­‌رود. وظیفه این نهاد، جمع­‌آوری، تحلیل، و انتشار اطلاعات برون مرزی است. حیطه قدرت این نهاد مانند همتای آمریکایی خود مشخص نیست. مثلا مسئولیت ضد اطلاعات MI5 با MI6 است. عملیات­‌های جاسوسی بسیاری تابحال از این سازمان صورت گرفته است. 

این سرویس امنیتی، با ورود آمریکا به عرصه جنگ جهانی دوم، نیروهای اطلاعاتی این کشور را تحت آموزش قرار داد. با ظهور هیتلر و به قدرت رسیدن وی، MI6 تمرکز خود را بر اروپا، آمریکای لاتین و بیشتر بخش­‌های آسیا قرار داد. تا دهه 1990 نام رییس سازمان و جزییات عملیاتی آن به هیچ وجه در رسانه‌­ها شنیده و دیده نمی‌­شد. و هنوز هم دستیابی جزییات مربوط به آن خیلی محدودتر از جزییات مربوط به MI5 ارائه می­‌شود. البته نباید از سرویس امنیت داخلی انگلیس موسوم به MI5 غافل شویم و یا این دو را با یکدیگر اشتباه بگیریم. با وجود اینکه حیطه وظایف این دو با یکدیگر متفاوت است، اما اشتراکاتی نیز دارند. این دو نهاد در سرتاسر جنگ­‌های جهانی و جنگ سرد، موازی با یکدیگر حرکت می‌­کردند. با اینکه MI5 ظاهرا سیاست فضای باز نسبت به جامعه انگلیس را از دهه 90 آغاز کرده، اما MI6 به دلیل اهمیت اطلاعات و نوع فعالیتش رویکردی کاملا بسته و محرمانه دارد. با اینکه سالیانه بودجه دو میلیارد پوندی این نهاد بطور روشن توسط دولت انگلیس تامین می­‌شود، اما در واقع MI6 به دلیل عملکرد فوق محرمانه‌­اش، در ظاهر هیچگاه وجود ندارد.

اولین رئیس ام‌آی 6 با پای چوبی!

اولین رییس MI6 که "منسفیلد کامینگ" نام داشت، بنای قدرت اولیه این سازمان را گذاشت. او یک جاسوس فوق حرفه‌­ای بود که علاقه بسیاری به ترساندن نیروهای تحت امرش داشت. یکی از پاهای وی، مصنوعی و چوبی بود و بسیاری از این امر بی­خبر بودند. یک بار برای فهماندن منظور به یکی از نیروهایش و شیر فهم کردن وی به روش خود، کاردی را در پای چوبی خود فرو کرده و پس از چند لحظه بیرون می‌­کشد. جمع حاضر در آن مجلس، مبهوت و وحشت زده فقط به این صحنه نگاه می­‌کردند.

منسفیلد کامینگ اولین رئیس ام‌آی 6

MI6 آنقدر در کار خود حرفه‌­ای و محرمانه عمل می‌­کند که نمی­توان راندمان کاری آن را برآورد کرد. در کارایی و تبحر MI6 همین بس که در طول جنگ جهانی اول، موفق به کشف حلقه جاسوسان آلمانی به رهبری "گوستاو اشتاینهاور" شد و بالاتر از آن حلقه عظیم جاسوسان نظامی بین‌­المللی به رهبری "والتر نیکلای" را فریب داد.

اما وجهه MI6 در جنگ جهانی دوم بشدت خراب شد. زمانی که دو تن از مامورین آن در سال 1939 در "ونلو" هلند با برنامه‌­ریزی "والتر اسکلنبورگ" رییس "آپ وهر" – حفاظت اطلاعات ارتش آلمان - دستگیر شدند. این فضاحت به حدی بود که مابقی کار به دست "ستاد اجرایی نیروهای ویژه" سپرده شد. عملکرد MI6 در طی جنگ سرد بسیار عالی­تر بود. اما چندین طرح این سازمان به دلیل خیانت "کمبریج 5" توسط روس‌­ها خنثی گردید. یکی از طرح­‌هایی که موفقیت بسیاری را برای انگلیس و آمریکا به ارمغان آورد، ایجاد ارتباط با سرهنگ "اولگ پنکوفسکی" Oleg Penkovsky در حفاظت اطلاعات ارتش روسیه بود که طی آن اطلاعات ذی قیمتی از ساخت سامانه موشکی در کوبا توسط روسیه، از طریق وی در اختیار انگلیس و آمریکا قرار گرفت.

سرهنگ اولگ پنکوفسکی افسر اطلاعاتی ارتش روسیه که در دام سرویس اطلاعاتی انگلیس افتاد و در نهایت توسط روسیه اعدام شد

بزرگترین ضربه در سال 1963 بر پیکره MI6 وارد شد. وقتی که مشخص شد که "کیم فیلبی"Kim Philby،یکی از ارزشمندترین مامورین این سازمان، چند دهه به همراه "دونالد مک لین" Donald Maclean و "گای بورگس" Guy Burgess اطلاعات MI6 را در اختیار سرویس امنیتی شوروی سابق KGB قرار می­داده‌­اند. این عمل فیلبی و یارانش، موجب شد که سازمان به تغییر رویه و تصفیه نیرو روی بیاورد. عمق خیانت فیلبی به حدی بود که روزنامه دیلی تلگراف انگلیس درباره آن می‌نویسد: "نمی‌توان تعداد دقیق تلفات ناشی از خیانت فیلبی را محاسبه کرد، اما بسیاری از عملیات‌های ام‌آی 6 و افسران آن در پی این خیانت قربانی شدند."

"کیم فیلبی" بزگترین ضربه را بر پیکره ام‌آی 6 وارد آورد

اما در اواخر دهه 1980، MI6 بشدت تحت انتقاد قرار گرفت. چرا که کادر آن را افراد میانسال و مسنی تشکیل می­‌دادند که غالبشان فارغ التحصیلان نخبه دانشگاه‌ها بودند و میزان وابستگی سیاسی و میهن­‌پرستی آنها بر کسی پوشیده نبود. اما "روی هاترسلی" نماینده حزب کارگر در همان تاریخ در مجلس عوام انگلیس، عدم استخدام کادر جوان به خاطر رویکرد سنتی و محافظه­‌کاری‌های MI6 را از مشکلات بزرگ آن خواند و این سازمان را متهم کرد که همچون کبک سرش را زیر برف گرفته است.

با ظهور "مارگارت تاچر" بر مسند قدرت انگلیس، سیاست‌های باز بر این سازمان حاکم شد. MI6 ضمن حفظ استقلال خود، فقط به کابینه دولت پاسخگو بود. از طرفی تحت فشارهای تاچر، رویکرد بازتری نسبت به استخدام نیروهای جوان اتخاذ کرد. در نتیجه نوابغ جوان از بهترین دانشگاه‌های کشور که برخی از آنها به چند زبان زنده مسلط بودند، به عضویت این سازمان درآمدند.

روسای MI6 از اغاز تاکنون

1909 تا 1923: سر مانسفیلد اسمیت کامینگ

1923 تا 1939: دریادار سر هیو سینکلر

1939 تا 1952: سرلشگر سر استوارت منزیس

1953 تا 1956: سر جان الکساندر سینکلر

1956 تا 1968: سر ریچارد وایت

1968 تا 1973: سر جان رنی

1973 تا1978: سر موریس اودفیلد

1979تا 1982: سر دیک فرانکز

1982 تا1985: سر کالین فیگرز

1985 تا 1989: سر کریستوفر کورون

1989 تا 1994: سر کالین مک کول

1994 تا 1999: سر دیوید ادینگ

1999 تا 2004: سر ریچارد دی­یر لاو

2004 تا 2009: سر جان اسکارلت

2009 تاکنون: سر جان ساورز

جان ساورز رئیس فعلی ام‌آی 6

از این جمع، فقط جان ساورز برای اولین بطور رسمی در مقابل دوربین خبرنگاران ظاهر شده است.

جنگ جهانی اول و فضای جنگ

در سال 1909، مرکز مطالعات مجلس انگلیس خبر از نفوذ آلمانی‌­ها داد و در گزارش خود آورد که هنوز هیچ سازمانی وجود ندارد که توان و برنامه‌­های آنها را مورد تحلیل قرار دهد. دولت انگلیس هم بلافاصله دفتر سرویس محرمانه را تاسیس کرد. این دفتر شامل دو بخش معاونت داخلی و معاونت خارجه می‌­شد. معاونت داخای توسط سروان "مانسفیلد کامینگ" Mansfield Cumming و معاونت خارجه توسط سروان "ورنان کل"Vernon Kellاداره می‌­شد. نام مخفف و محرمانه آنها به C و K معروف شد. پس از پایان جنگ جهانی اول، معاونت خارجه نام خود را به MI1 تغییر داد. در سال 1921، نام "سرویس اطلاعات محرمانه ((Secret Intelligence Service یا همان MI6 را به خود گرفت. از زمان Cumming که تا سال 1923 بر مسند ریاست بود، روسای این سازمان با امضای حرف C شناخته می­‌شدند. این قضیه اما در مورد سروان کل (حرف K) مصداق نداشت.

سروان "ورنان کل" از بنیانگذاران سرویس اطلاعاتی انگلیس و اولین رئیس ام‌ آی 5

MI6 در طی جنگ جهانی اول عملیات‌هایی را علیه روسیه و آلمان انجام داد. این سازمان، برای این منظور از دو تن از زبده‌­ترین مامورهای خود یعنی "دابلیو سامرست مگهام" W. Somerset Maugham نویسنده، و مامور افسانه‌ای خود "سیدنی ریلی" Sidney Reilly استفاده کرد. به سال 1919، MI6 مسئولیت "اداره رمزگشایی" زیر نظر دولت که از بقایای پرسنل "اتاقک 40 نیروی دریایی انگلیس" تشکیل شده بود را بر عهده گرفت. اتاقک 40 نیز مسئول عملیات رمزگشایی علیه دشمن بود. این اداره در رمزگشایی از دولت جدید بلشویک­‌ها در روسیه بسیار موفق عمل کرد. تلاش‌های MI6 جواب داد و در دهه 1930 موفق به کشف این موضوع شد که نازی‌ها با همکاری روس­‌ها در حال پیشبرد تکنولوژی تسلیحاتی هستند. این سازمان اما در موقعیت‌­هایی با عدم توفیق روبرو شد. یکی از آن موارد مربوط به عدم اطلاع پیشین از حمله هیتلر در سال 1935 به "راین­لند" یا "رنانی" (منطقه مورد نزاع آلمان و فرانسه) می‌­شود.

جنگ جهانی دوم و جنگ سرد قریب الوقوع

با انتخاب "استوارت منزیس" Stewart Menzies به عنوان "C” جدید، فضای نوینی برای MI6 در نوامبر 1939 ایجاد شد. در همان ماه، آلمان‌ها موفق به دستگیری دو تن از ماموران این سازمان در هلند شده و طی بازجویی و تخلیه اطلاعاتی، موفق به دریافت اطلاعات ارزشمندی از آنها شدند. اما MI6 به رمزگشایی خود علیه آلمان‌­ها از طریق "اداره رمزگشایی" ادامه داده و در سال 1942 این اداره به "سازمان ارتباطات دولتی"(GCHQ) تغییر نام داد. در سال 1942، این نهاد از منطقه "بلچی پارک" موفق به کد گشایی از نازی‌ها توسط ماشین انیگما گردید و این موفقیت بعنوان بزرگترین کد گشایی دروان جنگ شناخته شد.

"استوارت منزیس" سومین رئیس ام آی 6

در طی جنگ جهانی دوم، MI6 از متخصصین برجسته رمزگشایی علیه دشمن استفاده کرد و پیام‌­های خود را از طریق پیام‌­های کدبندی شده رادیویی به آنها می‌­داد. متخصصین هم بر آن اساس اقدام به کسب و جمع‌آاوری اطلاعات در "دربچلی پارک" (واقع در جنوب انگلیس) می­کردند. در آن زمان، رایانه­‌های قدرتمند وجود نداشت و رمز گشایان مجبور به استفاده از دستگاه‌های بزرگ پر سر و صدا بودند.

"منزیس"، صرف نظر از روح همکاری با شوروی "ژوزف استالین"، اقدام به ایجاد بخش جاسوسی و خرابکاری علیه روسیه در MI6 کرد. او البته انتخاب چندان مناسبی نداشت. "هارولد (کیم) فیلبی" Harold (Kim) Philbyبه عنوان رییس این بخش منصوب شد. به مثابه "شریک دزد و رفیق قافله"، فیلبی جاسوس شوروی از آب درآمد. البته تنها فیلبی نبود که به عنوان جاسوس دوجانبه فعالیت می‌کرد، بلکه افرادی چون "جان کرنکراس"John Cairncross و "چارلز اچ الیس" Charles H. Ellis تا دو دهه پس از جنگ جهانی دوم برای شوروی جاسوسی می­‌کردند.