به گزارش خامی ، محمد میرزایی عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران در گفت‌و‌گوی مشروح با شبکه اطلاع رسانی دانا گفت: جمعیت شناسان به این نتیجه رسیده اند که میزان باروری کل برابر است با تعداد نوزادان زنده ای که یک زن در تمام دوران بارداری اش به دنیا می آورد که تابعی از سطح مرگ و میر هم هست، به این مفهوم که هرچه میزان مرگ و میر بالا باشد باید این نرخ بالاتر باشد.

وی افزود: درحال حاضر به دلیل پایین بودن میزان مرگ و میر نوزادان، اگر 2.1 فرزند به دنیا بیاید کافی است تا در دراز مدت نرخ رشد به کمتر از صفر نرسد بنابراین به این میزان رشد، حد جانشینی جمعیت می گویند یعنی با این میزان رشد جمعیت جانشین پیدا می کند.

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران درباره اینکه عده ای معتقدند اگر نرخ باروری در جامعه ای 2.1 باشد، افراد آن جامعه ثابت می مانند و پس از دو نسل نرخ رشد جمعیت به صفر می رسد، خاطرنشان شد: این طور نیست که همان سالی که نرخ باروری به 2.1 یا حتی کمتر از آن (اتفاقی که در دهه اخیر در ایران هم افتاده است) برسد، رشد جمعیت صفر شود؛ این اتفاق حدود نیم قرن طول می کشد که کشوری که سطح جانشینی اش به سطح 2.1 رسیده است رشد جمعیتی آن به صفر برسد.

میرزایی یادآور شد: تجربه دنیا نشان داده است که جمعیت یک حالت خود تعادلی دارد و این طور نیست که مردم نسبت به موقعیت خود بی‌تفاوت باشند.

وی تصریح کرد: دنیا یک تجربه رشد جمعیتی بسیار بالا را در طی 150 سال اخیر طی کرده است که علت اصلی آن کاهش اساسی و مستمر مرگ‏ و میر به خصوص نوزادان و اطفال بوده جمعیت دنیا تا سال 1840 هنوز به 1 میلیارد نرسیده بود؛ بنابراین اتفاقی که در طول تاریخ یک بار روی داده، در طول 170 سال گذشته 7 بار تکرار شده است؛ به این معنی که 7 بار به جمعیت دنیا، میلیاردی اضافه شده است.

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران بیان داشت: در کشور ما نیز در سال 1300 جمعیت به سختی به 10 میلیون نفر می رسید، ولی در حال حاضر حدود 80 میلیون نفر جمعیت داریم و بنابراین در این 90 ساله جمعیت ما 8 برابر شده است و این شتاب ناشی از رشد سریع جمعیتی طی چند دهه تأثیرش را بر روی ساختار سنی جمعیت می گذارد. بنابراین ما باید این را هم در نظر داشته باشیم که یک دوره جهش رشد جمعیتی را پشت سر گذاشته ایم و بحمدلله در حال حاضر هم به این صورت نیست که دچار فقر جمعیتی باشیم..

این استاد دانشگاه نرخ باروری را در حال حاضر در ایران چیزی حدود 1.8 تا 1.9 دانست و اظهار داشت: این موضوع در سطح خرد جای نگرانی دارد ولی در سطح کلان، ما جایگاه بسیار خوبی داریم. به طوری که جمعیت ما حدود78 میلیون نفر، میزان رشد جمعیتی ما 1.3 درصد و بر اساس آمار های ثبت احوال در سال گذشته، بیش از یک میلیون و چهارصد هزار ولادت داشته‌ایم و کمتر از چهارصدهزار نفر فوت و این به مفهوم این است که سالانه بیش از 1 میلیون نفر به جمعیت ایران در حال اضافه شدن است و این تقریبا همان روندی است که ما از سال 1335 تا کنون داشته ایم و بر اساس آمار تا آخر دهه 1390 نیز سالی یک میلیون نفر به جمعیت ما اضافه خواهد شد و ما به 85 میلیون نفر جمعیت خواهیم رسید.

وی اضافه کرد: از نظر ساختار سنی نیز در شرایط پنجره جمعیتی و فرصت طلایی جمعیت هستیم و به همین منظور با این تفاسیر که ما درحال حاضر دچار بحران کاهش جمعیت هستیم، کاملا مخالفم.

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران یادآور شد: ما درسطح کلان در بهترین وضعیت جمعیتی هستیم و از آن رشد بسیار شتابانی که در دهه 60 دچار شده بودیم، خارج شدیم، به طوری که ما می بینیم وزارت آموزش و پرورش و وزارت علوم در حال حاضر از شرایط موجود ابراز رضایت می‌کنند و معتقدند از زیر فشار خارج شده اند.

وی با اشاره به مخاطره آمیز بودن نرخ باروری زیر سطح جانشینی برای 40 سال آیند، اذعان کرد: دلایلی متوجه این روند امروز بوده است، به طور مثال رشد منفی اقتصادی دهه 1380 و همین طور برخی بی‏‌سلیقگی‌‏ها در زمینه فرزندآوری تأثیر داشته است به گونه ای که سن ازدواج را بالا برد و جوانان به دلیل فشار اقتصادی نمی توانستند ازدواج کنند و سن ازدواج برای پسران حدود 28 سال و برای دختران حدود 24 سال شد.

این جمعیت شناس افزود:  اگر مسؤولان بتوانند با فراهم کردن شرایط لازم برای جوانان نظیر بهبود وضعیت اشتغال و مسکن در آسان کردن ازدواج گام‌هایی را بردارند و در نتیجه این اقدامات، سن ازدواج 2 سال کاهش یابد، مطمئنا نرخ باروری به بالای 2.1 خواهد رفت. بنابراین بهترین اقدام این است که ما با برنامه ریزی درست بتوانیم جلوی این روند را بگیریم و اجازه ندهیم که به رشد جمعیتی صفر برسیم، نه این که دائما فقط با حرف زدن هشدار بدهیم که در 40 سال آینده رشد ما به صفر خواهد رسید.

میرزایی اظهار داشت: براثر آن رشد شتابان جمعیتی دهه 60- که ما از آن عبور کردیم-، حدود یک سوم جمعیت ما در سن 25 تا 40 ساله است و همین ها کسانی هستند که مسکن، شغل و ازدواج می خواهند و ما موظفیم برای اینها برنامه ریزی کنیم و تلاش کنیم که آنها را توانمند کنیم که در این صورت زودتر ازدواج می کنند و زودتر بچه دار خواهند شد و اگر سالخورده هم بشوند باز هم توانمند خواهند بود.

وی با اشاره به اینکه باید در ابتدا حوزه مسائل را از یکدیگر تفکیک کنیم، تصریح کرد: به طوری این تفکیک انجام شود که مسائل سطح کلان بیشتر به دولت و مسئولین مربوط  شود و در سطح خرد به خانواده ها مربوط شود و بحث فرزند آوری خصوصی ترین موضوع است در یک خانواده و این زوجین هستند که تصمیمی برای بچه دار شدن بیشتر نداشته‌اند. کسی در ایران نمی توانسته و نمی تواند مردم را مجبور به انجام کاری کند.

وی در ادامه افزود:  البته بی سلیقگی هایی رخ داده است و به عنوان مثال بیمه نکردن فرزندان سوم به بعد که در گذشته رخ داد را می توان جزء آن محسوب کرد. اما نمی شود خیلی روی این گونه مسائل مانور داد و نتیجه آن اقدامات را وضعیت فعلی دانست. بلکه در مقابل ما باید برای بهبود وضعیت کنونی، خانواده ها را ترغیب کنیم به فرزند آوری و مشکل در حال حاضر آنهایی نیستند که ازدواج کرده‏اند ، بلکه مشکل افرادی هستند که ازدواج نکرده‏اند و در واقع مشکل بالارفتن سن ازدواج است.

عضو هیئت علمی دانشگاه خاطرنشان شد: نرخ پایین جانشینی یک چالش در سطح خرد است که نیاز به برنامه ریزی دارد و راهکارهایی نظیر تسهیل ازدواج و توانمند سازی جوانان می توانند این روند را بهبود ببخشند. ولی در سطح کلان از نظر ویژگی‌های جمعیتی در نقطه خوب و مطلوبی هستیم. به طوری که تعداد جمعیت، رشد و ساختار سنی ایده آلی داریم و حتی چین و ژاپن هم در همچین شرایط ایده آلی که در حال حاضر ما حضور داریم( پنجره فرصت طلایی جمعیتی) به جهش اقتصادی دست یافتند و من مطمئنم که انشاالله در دهه اول قرن پانزدهم (1400 هجری خورشیدی) این جوانان به پختگی لازم می رسند و به سنین بالای 30سال می رسند و ما هم آن جهش اقتصادی مطلوب را خواهیم داشت.

وی در پاسخ به این سوال چرا با وجود پیش بینی در برنامه های توسعه برای رسیدن به نرخ 2.1 نرخ باروری در سال 1390، در سال 1379 به آن رسیدیم، گفت: جامعه ما تقریبا از سال 1335 تا 1345 رشدی در حدود 3 درصد را تجربه کرد که این میزان رشد بالا و تا حدودی انفجاری است. به همین منظور در سال 1346، یک برنامه تنظیم خانواده طرح‌ریزی شد که تا سال 1355 بتوانند نرخ رشد سالانه جمعیت را به 2 درصد کاهش دهند. البته این برنامه ریزی به دلایلی، خیلی موفق نبود و در نهایت این نرخ به 2.7 رسید. پس از انقلاب نیز بین سال های 1357 تا 1364 به دلیل شرایط ویژه ای که وجود داشت خیلی به بحث تنظیم خانواده توجه نشد و باروری به شدت بالارفت و رشد طبیعی جمعیت بدون درنظر گرفتن مهاجرت در حدود 3.2 درصد شد. که با این نرخ رشد جمعیت هر 20 سال یکبار دوبرابر می شود و اگر آن نرخ رشد تا حال ادامه می یافت چیزی حدود 130 میلیون نفر جمعیت داشتیم و این می توانست مسائل گوناگونی را بوجود بیاورد. به همین منظور در اولین برنامه توسعه بعد از انقلاب بحث تنظیم خانواده در برنامه ها گنجانده شد. به این ترتیب جامعه ما که از تنظیم خانواده قبل از انقلاب پیش زمینه‌هایی را داشت و حکومت قبلی زیرساخت های آن را تهیه کرده بود، پس از انقلاب نیز که دست اندکاران سیاست های تنظیم خانواده دارای درجه هایی از مقام اجتهاد بودند موانع قبلی را از میان برداشتند و مردم دیگر به دلیل مسائل عقیدتی و دینی مانعی را در مقابل خود نمی دیدند و همه اینها مؤثر بود در روند سریعی که موجب شد ما قبل از پیش بینی ها در برنامه های توسعه به نرخ 2.1 برسیم و بعد از آن نیز در حال حاضر این نرخ به 1.8 برسد. اما باز هم من تأکید می کنم که در نهایت این مردم هستند که تصمیم می گیرند چه زمانی فرزند بیاورند و چند فرزند داشته باشند.

وی افزود: در مجموع می توان گفت، درست است که ما با سرعت نسبتا زیادی این کاهش نرخ باروری را تجربه کرده ایم اما نمی توان شخص یا مجموعه ای را مقصر این قضیه دانست و این مردم بودند که این تصمیم را گرفتند و با توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن زمان، در واقع زمان بندی فرزندآوری خود راتنظیم کردند و در آینده نیز با برنامه ریزی درست و تغییر نگرش مردم این وضعیت تغییر خواهد کرد. به عنوان مثال ممکن است که یک خودرو در یک پیچ شدیدی به قدری از سرعت خود بکاهد که متوقف شود اما مجددا به حرکت درخواهد آمد.

میرزایی تصریح کرد: این سرعت کاهش نرخ موالید استثنایی بوده است و البته در همان سال 1379 انجمن جمعیت شناسی ایران اولین هشدار را  نسبت به این کاهش نرخ موالید داد و خیلی از کسانی که درحال حاضر سنگ کاهش باروری را به سینه می زنند به هیچ عنوان این مسأله را قبول نمی کردند. بنابراین این هشدارها لازم است اما نباید خیلی روی آن غوغا کرد و باید به صورت معقول برای آن برنامه ریزی کرد.

وی در پاسخ به این سوال که آیا ما در حالت بحران جمعیتی قرار داریم، اظهار داشت: در سطح کلان ما می توانیم بگوییم که در حالت عروسی جمعیتی هستیم  و ما بی دلیل این عروسی را تبدیل به عزا کردیم ولی در سطح خرد این چالش باروری زیر سطح جانشینی را داریم که باید برای آن برنامه ریزی کنیم و خوشبختانه حدود یک دهه است که کاهش باروری متوقف شده است و روی 1.8 ثابت مانده است و این نشان می دهد که دیگر میل به کاهش وجود ندارد و جامعه موقعیت فعلی را تشخیص داده است و به نوعی احساس خطر کرده است و ما باید برنامه ریزی کنیم تا این نرخ برسد به چیزی حدود 2.2 یا 2.3 که ما دچار رشد صفر یا منفی نشویم

رئیس انجمن جمعیت شناسی ایران درخصوص علت تاکید بر روی مساله جمعیت در ایران و اینکه آیا جمعیت عامل قدرت یا توسعه یافتگی است، گفت: در اروپا که دارای 48 کشور است ، تنها دو کشور روسیه و آلمان جمعیتی بیش از جمعیت ایران را دارند، سایر کشورها جمعیتشان از ایران کمتر است و ما مشاهده می‌کنیم که آنها بدون مشکلی در حال زندگی کردن هستند و اینطور نیست که صرفاً تعداد زیاد جمعیت عامل قدرت باشد. البته تعداد جمعیت می تواند در میزان شور و هیجان و پویایی مؤثر باشد و ما دراین حد را داریم و از این بابت مشکلی نداریم. اما اگر بررسی کنیم مشاهده می کنیم که در چند سال اخیر به مشکلات متعدد اقتصادی و زیست محیطی دچار شده ایم و اینها می تواند تا حدودی تحت تأثیر عامل فشار جمعیت هم بوده باشند. بهترین کار و در واقع وظیفه مسئولین این است که کمک کنند جامعه در همه ابعاد به سمت تعادل حرکت کند، به همین منظور در بعد جمعیت نیز باید به سمت تعادل حرکت کنیم. قدرت در کیفیت است و آنطور که فقط در جمعیت باشد خیر؛ و در واقع جمعیت باید در حدی باشد که کشور در محافل بین المللی دارای وجهه باشد که الحمدلله از این نظر نیز ما جایگاه خوبی داریم و رتبه 17 ام را در دنیا داریم.

وی خاطرنشان شد: مسیر 14 گانه ای که مقام معظم رهبری مشخص کردند کاملا منطقی و معقول است و خیلی می تواند راهگشا باشد و ما باید مبنا را بر آن قرار دهیم. بنابر آنچه که ایشان فرمودند؛ چند بند از آن بر روی مسئله بهداشت مادر و کودک است و هرچیزی که بخواهد به این 14 اصل خدشه وارد کند، خلاف است. همچنین اگر در این راستا حرکات مبالغه آمیز انجام شود و مشکلاتی برای اقشار مختلف نظیر جامعه پزشکان بوجود بیاید، می تواند پیامدهای خیلی منفی داشته باشد.

میرزایی تصریح کرد:  شخصاً با اینکه تنظیم خانواده، صرفا به سمت سیاست های پزشکی و دارویی پیش برود و این که از این طریق کنترل جمعیت انجام شود، مخالفم، اما گاهی اوقات مداخله‏های پزشکی در زمینه‏های مرتبط با باروری  برای سلامت مادر و خانواده ضروری و واجب است و نمی توان کار دیگری انجام داد و بنابراین پزشک باید این قدرت را از لحاظ قانونی داشته باشد تا بتواند دستورالعمل های لازم را صادر و عملی کند.

انتهای پیام