به گزارش خامی، سید ابراهیم یوسفی کارشناس ارشد جامعه شناسی و پژوهشگر مسائل اجتماعی نوشت: مدتی است که دیگر به شنیدن اخبار و اطلاعات مختلف درباره افزایش و گسترش بی سابقه وقوع انواع انحرافات اجتماعی مانند قتل، خشونت و نزاع های فردی و دسته جمعی، اعتیاد، سرقت و...عادت کرده ایم؛ دیگر به مانند گذشته از شنیدن اخبار مرتبط با این موضوع چندان شگفت زده نمی شویم. اکنون دیگر این مساله از یک انحراف و پدیده اجتماعی معمول به بحران و فاجعه تبدیل شده وگسترش و عادی شدن وقوع انواع جرائم و انحرافات در شهرهای بزرگ و کوچک حتی روستاها و مناطق عشایری، محیط های دانشگاهی و خوابگاههای دانشجویی، پادگان ها،زندان ها،برخی از پارک ها و مکان های عمومی را پذیرفته ایم. دردناک تر از همه پایین آمدن سن ارتکاب جرائم و انواع انحرافات و ورود کودکان ، نوجوانان و زنان به این عرصه است.

علل وقوع چنین شرایطی و پیچیده و فراگیر شدن جرم و انحراف در جامعه چیست؟ محققان، جامعه شناسان و روانشنا سان چه دلایل و راهکارهایی را برای پیشگیری از پیامدهای این پدیده مخرب پیشنهاد کرده اند؟در پاسخ به این سوال باید گفت که به تعداد نظریه پردازان، تحلیل و تفسیرهای متفاوت راجع به شرایط و علل وقوع انحرافات وجود دارد و طبقه بندی های مختلفی در این زمینه ارائه شده؛برخی علل درونی و بیرونی و گروهی نیز ساختارهای کلان جامعه و ابعاد شخصی- فردی را مهمترین عوامل برشمرده اند . با جمع بندی از مهمترین نظریات این حوزه به طور خلاصه می توان به عوامل زیر اشاره کرد:

گسترش تکنولوژی و تغییرات اساسی در سبک زندگی

شاید در نگاه اول ارتباط بین افزایش انحرافات و جرائم با گسترش تکنولوژی و تغییر سبک زندگی مبهم باشد؛ اما واقعیت این است که دیگر بشر قادر به تنظیم خود با سرعت تغییرات و پیشرفت های تکنولوزیکی نیست و از این نظر برخی از جنبه های زندگی افراد به طور کامل تحت کنترل و اراده و اختیارشان نیست.امروزه سبک زندگی افراد و خانواده ها به صورت مداوم دچار دگرگونی های اساسی است و می توان ادعا نمود که هیچ بعدی نیز از تاثیرات تکنولوژی و تغییر و تحولات همراه آن در امان نیست. در زمینه ارتباط تکنولوژی، سبک زندگی و وقوع انحرافات به چند حوزه اساسی زندگی افراد می توان اشاره نمود که اوقات فراغت، مسائل اقتصادی،تامین مالی و اشتغال برخی از مهمترین موارد ملموس موضوع مورد بررسی هستند.رقابت در تمام عرصه ها، دل مشغولی های تمام نشدنی و فشار و استرس های مختلف در ابعاد و عرصه های متفاوت زندگی، آرامش و آسایش در زندگی را به گمشده افراد و خانواده ها تبدیل و به گفته مارکس انسانها رااز خود بیگانه کرده ؛بطوریکه همه چیززندگی کاملا کالایی و تصنعی شده است. در چنین وضعیتی که افراد با انواع فشارها ، تنش و استرس های دائمی زندگی می کنند؛وقوع انواع جرائم و انحرافات مانند خشونت و درگیری، قتل و غارت به دلیل پایین بودن آستانه تحمل افراد افزایش یافته ؛افراد و به خصوص گروههای بیشتر در معرض خطرمانند(جوانان، دانشجویان،گروه همسالان و دوستان، بیکاران،) اعتیاد و مصرف انواع مخدرو مشروبات الکلی را به عنوان مرهم و مسکنی هرچند موقت در برابر ناملایمات و بحران های زندگی برای دست یافتن به آرامشی کاذب مورد استفاده قرار می دهند.

عوامل فردی و شخصیتی

 عوامل فردی و ویژگی های شخصیتی مانند وجود اضطراب، استرس، اختلال روانی، افسردگی و یأس و سرخوردگی، ضعف و فقر شخصیتی باعث جستجوی فرد به دنبال عامل تسکین دهنده و شخصیت بخش می شود که مصرف مواد مخدر و به تدریج اعتیاد به آنها یکی از این عوامل به ظاهر تسکین دهنده می باشد. از دیگر عوامل فردی و شخصیتی که منجر به اعتیاد در میان جوانان و دانشجویان میگردد: احساس دلتنگی – لذت و تفریح – بزرگ شدن و اعتنای دیگران – اعتماد به نفس – عدم امید به آینده – حس می توانم و... است که می تواند ناشی از جو جدید در دانشگاه و خوابگاه برای افراد شهرستانی باشد.

عوامل اجتماعی

خانواده رکن اصلی و حیاتی جامعه و اولین محیطی است که فرد در آن رشد می کند و زیربنای شخصیتی وی شکل می گیرد. شرایط خانوادگی، و سخت گیری یا آسان گیری افراطی، از هم پاشیدگی و اختلافات درونی خانواده و عدم درونی کردن ارزشها و هنجارهای صحیح در خانواده، همگی در ایجاد انحرافاتی مانند اعتیاد نقش فراوانی دارد. امروزه هم به علت واگذاری کارکرد آموزشی خانواده به مدارس و آموزش و پروش دولتی، آموزش و نظارت فرهنگی و ارزشی خانواده بر نوجوانان و جوانان کمتر شده و همین مسئله، بعضاً موجب جامعه پذیری و آموزش غلط افراد در گروه های همالان شده است که پدیده هایی مانند اعتیاد را به دنبال دارد. در این مسئله، جامعه پذیری و نقش جامعه، ساختارها، نهادها، ارزشها و هنجارهای اجتماعی در انحرافات باید مورد توجه قرار گیرد. از جمله می توان به مسئله «اختلال هنجاری» پرداخت که به علت این که بعد هنجاری ساختار اجتماعی در جامعه بسیار با اهمیت است، ایجاد این اختلال می تواند حس همبستگی در جامعه را مختل کرده و فرد را دچار آنومی و انحرافاتی از قبیل اعتیاد نماید. نکته دیگر در بعد اجتماعی اعتیاد به مواد مخدر یا هر نوع انحراف اجتماعی دیگر، ظهور فردگرایی خودخواهانه است که آلکسی دوتوکویل آن را «خشک کننده بذر هر فضیلتی» دانسته که رواج این نوع از فردگرایی که با فردگرایی گرم و مدرن که در غرب رواج پیدا کرد، متناقض است، منابع لازم برای دلبستگی و همبستگی و مشارکت را از بین می برد.

عوامل فرهنگی

هر انسانی تحت تأثیر ارزشها، هنجارها، آداب و رسوم و ایده هایی است که در جامعه تبلیغ و منتشر می شود. اما در جوامع در حال گذار که تغییرات سریع فرهنگی حاصل می شود، فرد دچار آنومی شده و خودباختگی فرهنگی پدید آمده و ارزشها روز به روز تغییر می کنند واختلال هنجاری ایجاد می شود که همه این مسایل در ایجاد انحرافاتی مانند اعتیاد بی تأثیر نیست. از دیگر سویی دیگروجود فرهنگ استبدادی در جامعه ای مانند ایران، که با سرکوب اعتراض ها، عدم بروز خلاقیت ها و ایده ها و عدم ابتکار و اعتماد به نفس توأم بوده است، اکثر افراد را در هنگام رویارویی با مسائل مختلف، با مشکل مواجه کرده است و جوانان در مواجهه با مسائل مختلف زندگی به یأس و سرخوردگی مبتلا می شوند که همین در گرایش آنها به مواد مخدر تأثیر دارد. در اینجا نباید از نقش تبلیغات نیز غافل ماند که مصرف مواد مخدر را در تسکین فکر و کاهش مشکلات ذهنی مؤثر می داند. از دیگر جنبه های فرهنگ ایرانی، صوفی گری و لذت بخشی و بیگانگی از کار و «گذر عمر دیدن» و قناعت به دنیا و... است که این مسئله نیز می تواند به عنوان یکی از عوامل مؤثر در پدیده اعتیاد در جوانان مورد مطالعه قرار گیرد. امیل دورکیم جامعه شناس کلاسیک فرانسوی، با تأکید بر اهیمت اخلاق و نظم اخلاقی معتقد است اگر نظم اخلاقی مورد توجه نباشد و جامعه، از ارزشها و اخلاق گریزان شود، این جامعه رو به زوال می رود. بر همین مبنا کاهش اثرات دین و سست شدن ارزشهای دینی و سنتی، در میان جمع های دانشجویی راه را برای آنومی و کجروی هایی مانند اعتیاد به مواد مخدر باز کرده است.

عوامل اقتصادی

 مشکلات اقتصادی، ، بیکاری، کمبود امکانات رفاهی، نابرابری و شکاف طبقاتی، و شکل گیری رویاهای بلندپروازانه در مقایسه افراد فقیر و غنی از یک سو خود عاملی برای کسب ثروت از راه های غیر مجاز و غیر مشروع مانند تجارت و قاچاق مواد مخدر می شود و از سوی دیگر کسانی که نتوانسته اند از راه های مشروع و غیرمشروع کسب ثروت و منزلت کنند، اغلب به سرخوردگی دچار شده و پتانسیل زیادی برای گرایش و اعتیاد به مواد مخدر دارند. ا گرچه ظاهرا مشکل اقتصادی از سوی دیگر خود مانع ایجاد اعتیاد است، اما تحقیقات اجتماعی نشانگر آن است (که حده اقل اعتیاد به مواد مخدر ارزان قیمت) در طبقات فقیر و مستمند بیشتر از طبقات متوسط و رو به بالاست.

انتهای پیام/ک308